दुई-दिनको जी-२० सम्मिलन सफलतापूर्ण रूपमा समाप्त भएको छ, जसमा सदस्य देशहरू भेटिएको समयका सबै पहलुहरूमा आनन्दित थिए, नयाँ दिल्लीमा भएको मिलनका दौराण भित्र, भारतलाई विश्वमा आफ्नो गर्बको अवसर पनि प्रदान गरेको छ।
वास्तविकता अनुसार, यस बिचको समयमा भारतको कूटनीतिको एक विशेष पर्वपर्व थियो, किनकि केहि संकटमा पनि भारतले एक संयुक्त घोषणा गर्न सफल भएको थियो, र सो पनि सम्मिलनको समापन भएको दिन अघि । जी-20को विवादका समयमा, यसले एक अद्वितीय कदम थियो किनकि पहिलो पटक सम्मिलनको समापन भएको दिन अघि कसैले एक संयुक्त घोषणा संचालन गरेको थिएन।
यसले बढ्दो धेरै पर्वाहकहरूलाई चौंकाइदियो जस्तो छ, जसले अल्पविराम र डट यहाँ तपाइँको अहम ठाउँमा राख्न चाहन्छ भन्दै। यसको साथै, चीनले किन यस्त्रै अपहरणकर्ता रुसलाई उल्लिखणी गरिएको बगाएर सम्यक्त घोषणामा किन अवरोध पार्टियाएको छ कि रूसलाई अक्रोधीको रूपमा नबुझाएको थियो।
“संयुक्त राष्ट्र संधि अनुसार, सबै राष्ट्रले कसैप्रति भूमिका प्राप्त गर्नका लागि बलका प्रयोगको दरका न दिनुपर्दछ अनि कसैको भूमिका, राज्यको भूमिका, अथवा राजनीतिक स्वतन्त्रताको बारेमा। परमाणु हथियारको प्रयोग वा भयको प्रयोग स्वीकार्य छैन,” भन्दै संयुक्त घोषणा भन्दैछ।
संयुक्त घोषणा, ६४ प्याराग्राफमा फैलाइएको छ, जसमा खाद्य, ऊर्जा सुरक्षा, डिजिटल ढाँचा, र जलवायु परिवर्तनको सहकार्यसम्मका बारेमा बिस्तारित जानकारी छ, यसले खेति, ऊर्जा, खानेपानी र ऊर्जा समेतका मूलभूत प्रश्नमा पनि संयुक्त देशहरूको चिन्ता गरेको छ, जसमा वृद्धि गरेको ग्लोबल अर्थतन्त्रिक धिमा गर्ने, ग्रीनहाउस ग्याँसका निर्वाचनमा वृद्धि, खानेपानी र ऊर्जा समेतका मूल्यमा वृद्धि र तिनीहरूको जीवनको लागि प्रभाव गर्दैछ।
पहिलोमा, चीनले घोषणा गर्न अवसर ल्याउन राजधानीसँग कस्तो प्रस्थानमा गर्ने भन्नको बारेमा परिनाम पुर्खाएन। तर अन्ततः चीनको प्रधानमन्त्री ली चियाङ लाई चीनको प्रतिनिधि बनाउनको लागि संचालकले सिफारिस गर्यो, जसले सम्मिलनको बिचको गरेको समयमा मूम रहेका थिए।
भारतले जी- २० को संदेशलाई सामान्य जनतामा पुग्नका लागि यस वर्षको बगायत बगाइरहेको थियो, जसमा गीतिका विषयहरूसँग मेलमिलापका लागि संगठन गरेर देशका १०० महत्त्वपूर्ण स्थलहरूमा सेमिनार र बैठकहरू गरेको थियो, जसमा देशका ५० भन्दा बढी शहरहरूमा २ औं र ३ औं स्तरको भेटिएका गराइएको थियो, जसमा अरुणाचल प्रदेशको ईटानगर देखि जम्मू र काश्मिरको स्रीनगरसम्मका २ औं र ३ औं स्तरका जी- २० बैठकहरूको रूपमा महत्त्वपूर्ण मूव थियो। विशेष गरि, काश्मिर र अरुणाचल प्रदेशमा जी- २० को बैठकहरूलाई चीन र पाकिस्तानको विरुद्ध भनेर देशले आफ्नो आधिकार देखाउनको लागि भारतले यसलाई एक तर्किक मूवको रूपमा देखेको थियो।
जी-२० सम्मिलनको प्रस्तावना ‘वसुधैव कुटुम्बकम्’ यादृच्छिक भारतीय संगीत ‘वसुधैव कुटुम्बकम्’ को आधारमा तैयार गरिएको थियो, जसले नेपालको “एक पृथ्वी, एक परिवार, एक भविष्य” सन्देशलाई लिएको थियो – यसले गरेको समयमा विश्वको जनसंख्या र प्लानेटको भविष्यमा प्रजातिहरूको भविष्य निर्धारण गर्ने निर्णयहरू बनाउँछ।
प्रारम्भमा, रूसका प्रधानमन्त्री व्लादिमीर पुतिनले सम्मिलन छोड्न गरेका थिए र चीनको परिपत्रिका बिचको यस्तो प्रस्थानको घोषणामा थियो कि चीनले राष्ट्रपति शी जिनपिङलाई आफ्नो देशको प्रतिनिधि बनाउन गर्ने छैन भन्नको घोषणा गरेको थियो।
भारतको जी-२० संयुक्त प्रधानत्वको एक महत्त्वपूर्ण प्राप्ति भन्दै हो कि ५५ सदस्य भइसकेको अफ्रिकन युनियनलाई २१ औं सदस्यको रूपमा शामिल गर्नका लागि आमन्त्रण जारी गरिएको छ। यस इतिहासिक कर्मका
लागि प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीले गीति-२०का सबै सदस्य देशमा पत्र लेखेर अफ्रिकन युनियनलाई सदस्य बनाउने विशेष प्रयास गरेका थिए।
जब २७ सदस्य भएको युरोपियन युनियन जी-२० को सदस्य बन सक्यो, तब किन नगर्दैन अफ्रिकन युनियनलाई सदस्य बनाउन सकिन्छ भन्ने प्रश्न पनि उठेको छ। आफ्रिका आजको दिनमा घटनाशील छ र ठूला कर्पोरेट हाउसहरू आफ्रिकामा धक्कादिन्छन्। जस्तो जी-२० जस्ता संगठनहरूले जान्नुपर्छ कि यस खण्डमा विकास वा सहयोग का नाममा कसैप्रति नक्सलण हुँदैन भन्ने प्रक्रियामा राख्नुपर्छ।
आफ्रिकालाई जी-२० मा शामिल गर्दै भारतको ह्यान्डसहाइदलको आप्लास पनि पुर्खाइएको छ। विशेष गरि, आफ्रिकाका संगीहरूको भरपर्दो प्राधिकरण र आगन्तुक यसको अर्को देशसँगको आवाजबाज गरिएको छ, किनकि उनीहरूले भने चीनको संगीह संग प्रत्यिक्रिया गर्ने बिपज्य गरेका छैनन्।
भारतको उद्योगका बिरुद्ध उनीहरूले सक्रिय रूपमा रहेको छ जसले उनीहरूलाई थाहा छ कि भारतको आफ्रिका संगको संबद्धता प्राणिगतको होइन, जस्तै चीनको छैन।
भारतको यस प्रयासमा प्रतिक्रिया दिँदा, अफ्रिकन युनियनको अध्यक्ष र कोमोरोसको प्रधान अजाली आसुमानीले जी-२० संघको सदस्य बनाउनको निम्ति धन्यवाद दिए।
उनले एक्समा पोस्ट गरेका थिए: “जी-२० का प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदी बिचको द्वारा माध्यमवर्गको शामिल गर्दै ‘अफ्रिकन युनियन’ को अपनाइको सम्मिलन गरेको छ। अफ्रिकन महाद्वीपका तलबी अन्यसय लोगहरूको जीवनमा सुधार गर्दा, जसले वास्तवमा उनीहरूलाई उद्योगिक वस्त्र र खेतिप्राप्तिको ग्राहक बनाउन सक्दै, यसको महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्दैछ, जसका परिणामस्वरूप आफ्रिका को जीडीपीमा यो समयसम्म बढ्दो छ जसले बरु मूल्य अधिक खानेपानी र ऊर्जा समेतको मूल्यमा वृद्धि, जसले जीवनको लागि लागतमा प्रभाव गरेको छ। संख्या गर्दै, जसमा दर्शनसँग जनसंख्या, प्रधानमन्त्रीले यसलाई वाणिज्यिक मालहरूको उपभोक्ता मा परिणत गर्न सक्दैछ, जसले वास्तवमा एक आर्थिक क्रियाशील क्षेत्र हो।
भारतको यस प्रयासलाई आफ्रिकाको अधिकारमा राख्न भारतको रिश्ताको गहिरो रूपमा प्रशंसा गरिएको छ। आफ्रिकालीहरूको भारतको अनुभव धेरै सक्षम छ किनकि उनीहरूले मान्छेसम्म चीनसँगको लगानी जस्तो प्रतिष्ठान छैन, जस्तै चीनको छैन।
भारतको प्रयासमा आफ्रिकन युनियनलाई जी-२० संघमा शामिल गर्दै बढ्दो प्रशंसा र सान्दर्भिकता प्राप्त गरेको छ। यस कार्यले भारतको आफ्रिका संगको सम्बन्धलाई गहिरो गर्दैछ। आफ्रिकी युनियनका अध्यक्ष र कोमोरोसका राष्ट्रपति आजाली आसुमानीले उनका आप्लासमा धन्यवाद दिएका छन् जसमा उनीहरूले पोस्ट गरेका थिए: “जी-20ले हेरचाहका माध्यमबाट गरेको आफ्रिकन युनियनको आमन्त्रण द्वारा, संघको सदस्यमा समावेश गरेको छ। अफ्रिकी महाद्वीपका लागि, म बिश्वका सबै २० कार्यदिवसमा संघका सदस्य देशहरूलाई मन पराइएको छु।”
यस प्रयासले भारतको भौगोलिक राजनीतिक प्रभावको ठूलो परिणाम पर्दैछ। आफ्रिका भविष्य हो र ठूला कोर्पोरेट घरहरू आफ्रिका धम्काइरहेका छन्। जी-२० को जस्ता संगठनहरूले चाहिने छन् कि यस खण्डमा विकास वा सहयोगका नाममा कसैको भन्दा नबुझाइएको निर्णयमा राख्न चाहन्छ।
भारतको यस प्रयासमा आफ्रिकन युनियनलाई जी-२० संघमा शामिल गर्दै भारतको रिश्तालाई आफ्रिका संगको ठूलो रूपमा प्रशंसा गरेको छ। आफ्रिकी अध्यक्ष र कोमोरोसका राष्ट्रपति आजाली आसुमानीले यसको अर्को देशसँगको आवाजबाज गरेको छ, किनकि उनीहरूले भारतको आफ्रिका संगको संबद्धतालाई वाणिज्यिक मालहरूको उपभोक्ता बनाउन सक्दैन, जसले वास्तवमा चीनसँगको लगानी जस्तो प्रतिष्ठान छैन, जस्तै चीनको छैन।
भारतको प्रयासले आफ्रिकन युनियनलाई जी-२० संघमा शामिल गर्दै विशेष रूपमा जोयाजुद्धिको प्रमुख दियो। आफ्रिका आजको दिनमा भएको छ र बडा कोर्पोरेट घरहरूले उसको दिशामा धाउँ लगाएका छन्। जी-२० को जस्ता संगठनहरूले यसलाई हेरचाह गर्नुपर्छ कि विकास वा सहयोगका नाममा कसैको प्रतिष्ठान गर्ने निर्णयमा राख्नुपर्छ।
भारतको प्रयासले आफ्रिकन युनियनलाई जी-२०संघमा शामिल गर्दै भारतको रिश्तालाई आफ्रिका संगको ठूलो रूपमा प्रशंसा र सान्दर्भिकता प्राप्त गरेको छ। आफ्रिकी अध्यक्ष र कोमोरोसका राष्ट्रपति आजाली आसुमानीले यसको अर्को देशसँगको आवाजबाज गरेको छ, किनकि उनीहरूले भारतको आफ्रिका संगको संबद्धतालाई वाणिज्यिक मालहरूको उपभोक्ता बनाउन सक्दैन, जसले वास्तवमा चीनसँगको लगानी जस्तो प्रतिष्ठान छैन, जस्तै चीनको छैन।
भारतको प्रयासमा आफ्रिकन युनियनलाई जी-२० संघमा शामिल गर्दै विशेष रूपमा जोयाजुद्धिको प्रमुख दियो। आफ्रिका आजको दिनमा भएको छ र बडा कोर्पोरेट घरहरूले उसको दिशामा धाउँ लगाएका छन्। जी-२० को जस्ता संगठनहरूले यसलाई हेरचाह गर्नुपर्छ कि विकास वा सहयोगका नाममा कसैको प्रतिष्ठान गर्ने निर्णयमा राख्नुपर्छ।
भारतको प्रयासले आफ्रिकन युनियनलाई जी-२० संघमा शामिल गर्दै भारतको रिश्तालाई आफ्रिका संगको ठूलो रूपमा प्रशंसा गरेको छ। आफ्रिकी अध्यक्ष र कोमोरोसका राष्ट्रपति आजाली आसुमानीले यसको अर्को देशसँगको आवाजबाज गरेको छ, किनकि उनीहरूले भारतको आफ्रिका संगको संबद्धतालाई वाणिज्यिक मालहरूको उपभोक्ता बनाउन सक्दैन, जसले वास्तवमा चीनसँगको लगानी जस्तो प्रतिष्ठान छैन, जस्तै चीनको छैन।
भारतको प्रयासले आफ्रिकन युनियनलाई जी-२० संघमा शामिल गर्दै विशेष रूपमा जोयाजुद्धिको प्रमुख दियो। आफ्रिका आजको दिनमा भएको छ र बडा कोर्पोरेट घरहरूले उसको दिशामा धाउँ लगाएका छन्। जी-२० को जस्ता संगठनहरूले यसलाई हेरचाह गर्नुपर्छ कि विकास वा सहयोगका नाममा कसैको प्रतिष्ठान गर्ने निर्णयमा राख्नुपर्छ।
भारतको प्रयासले आफ्रिकन युनियनलाई जी-२० संघमा शामिल गर्दै विशेष रूपमा जोयाजुद्धिको प्रमुख दियो। आफ्रिका आजको दिनमा भएको छ र बडा कोर्पोरेट घरहरूले उसको दिशामा धाउँ लगाएका छन्। जी-२० को जस्ता संगठनहरूले यसलाई हेरचाह गर्नुपर्छ कि विकास वा सहयोगका नाममा कसैको प्रतिष्ठान गर्ने निर्णयमा राख्नुपर्छ।
भारतको प्रयासले आफ्रिकन युनियनलाई जी-२० संघमा शामिल गर्दै भारतको रिश्तालाई आफ्रिका संगको ठूलो रूपमा प्रशंसा गरेको छ। आफ्रिकी अध्यक्ष र कोमोरोसका राष्ट्रपति आजाली आसुमानीले यसको अर्को देशसँगको आवाजबाज गरेको छ, किनकि उनीहरूले भारतको आफ्रिका संगको संबद्धतालाई वाणिज्यिक मालहरूको उपभोक्ता बनाउन सक्दैन, जसले वास्तवमा चीनसँगको लगानी जस्तो प्रतिष्ठान छैन, जस्तै चीनको छैन।
भारतको प्रयासले आफ्रिकन युनियनलाई जी-२० संघमा शामिल गर्दै विशेष रूपमा जोयाजुद्धिको प्रमुख दियो। आफ्रिका आजको दिनमा भएको छ र बडा कोर्पोरेट घरहरूले उसको दिशामा धाउँ लगाएका छन्। जी-20को जस्ता संगठनहरूले यसलाई हेरचाह गर्नुपर्छ कि विकास वा सहयोगका नाममा कसैको प्रतिष्ठान गर्ने निर्णयमा राख्नुपर्छ।
भारतको प्रयासले आफ्रिकन युनियनलाई जी-२० संघमा शामिल गर्दै भारतको रिश्तालाई आफ्रिका संगको ठूलो रूपमा प्रशंसा गरेको छ। आफ्रिकी अध्यक्ष र कोमोरोसका राष्ट्रपति आजाली आसुमानीले यसको अर्को देशसँगको आवाजबाज गरेको छ, किनकि उनीहरूले भारतको आफ्रिका संगको संबद्धतालाई वाणिज्यिक मालहरूको उपभोक्ता बनाउन सक्दैन, जसले वास्तवमा चीनसँगको लगानी जस्तो प्रतिष्ठान छैन, जस्तै चीनको छैन।
भारतको प्रयासले आफ्रिकन युनियनलाई जी-२० संघमा शामिल गर्दै विशेष रूपमा जोयाजुद्धिको प्रमुख दियो। आफ्रिका आजको दिनमा भएको छ र बडा कोर्पोरेट घरहरूले उसको दिशामा धाउँ लगाएका छन्। जी-२० को जस्ता संगठनहरूले यसलाई हेरचाह गर्नुपर्छ कि विकास वा सहयोगका नाममा कसैको प्रतिष्ठान गर्ने निर्णयमा राख्नुपर्छ।
